Napoleondam
Laurens Brandligtdam
+52° 57′ 3.29″, +4° 49′ 28.20″
Bij eb komt, ten oosten van Den Helder, in de Waddenzee een dam bloot te liggen. In de volksmond wordt deze de ‘Napoleondam’ genoemd; het zou het restant zijn van een dam naar het voormalige eiland Wieringen, aangelegd in opdracht van de Franse keizer. Een fabeltje. De dam is aangelegd in 1782, toen Nederland nog geen deel uitmaakte van de Franse Republiek. Zij was van essentieel belang voor de vorming van de haven het Nieuwe Diep.
Het Nieuwe Diep was van oudsher een kreek, ontstaan door een van de stormvloeden. Door een zandbank voor de ingang was het alleen voor loodsschepen en visserschepen toegankelijk.
Door de behoefte aan een veilige ligplaats voor de VOC-schepen in de winter besloot men te onderzoeken of het Nieuwe Diep geschikt kon worden gemaakt als haven voor grotere schepen.
Waterbouwkundige Laurens Brandligt (1730-1800) kwam met het plan om twee dijken aan te leggen. Een vanaf de uiterste punt van de Westfriese zeedijk ten noorden van Kolhorn naar het Nieuwe Diep en ten oosten daarvan een tweede van Wieringen naar de westpunt van het Balgzand, de Harssens. Zijn bedoeling was om daardoor een krachtige ebstroom te verkijgen, waardoor het Nieuwe Diep zou uitschuren en diep genoeg zou worden om te dienen tot ligplaats van schepen. Uitvoering van dit plan, beschreven in zijn boek ‘Scylla en Charybdis’, zou 1,5 miljoen gulden kosten. Te duur en te omvangrijk, vond men.
Slechts een klein deel van het plan werd gerealiseerd in de vorm van een leidam (750 meter) en een vangdam (3400 meter). De aanleg hiervan kostte 650.000 gulden. De dam werd zó gesitueerd, dat bij eb het water vanaf het Balgzand met kracht door het Nieuwe Diep stroomde en daardoor de haven automatisch op diepte hield.
De dam bleek inderdaad als een soort trechter te werken. Bij eb zocht het water vanaf het Balgzand via het Nieuwe Diep een uitweg naar het Marsdiep. De kracht en de snelheid van het water voorkwamen verzanding van de haven.
Stadhouder Willem V (1748-1806) besloot vervolgens dat niet alleen de koopvaardij-, maar ook de oorlogsschepen in het Nieuwe Diep een ligplaats moesten krijgen. En zo ontstonden de haven het Nieuwe Diep en een herstelwerkplaats voor oorlogsschepen in Den Helder.
Keizer Napoleon onderstreepte bij zijn bezoek in 1811 het belang van Den Helder als basis voor de oorlogsvloot. Hij vond dat er meer forten moesten komen om de haven te beschermen tegen aanvallen vanaf zee en vanaf land. En ook besloot hij tot de aanleg van een rijkswerf, die later de naam ‘Willemsoord’ kreeg.
Mogelijk is aan zijn faam te danken dat men de ingenieuze vangdam naar hem is gaan noemen.
Na de Tweede Wereldoorlog werd er ten behoeve van de marine een nieuwe haven aangelegd. Hierbij werd de verbinding tussen het Balgzand en het Nieuwe Diep afgesloten. Sindsdien heeft de vangdam haar nut verloren.
Bovenstaand verhaal is op mijn verzoek geschreven door Wout Smit. Wanneer dat precies was, weet ik niet meer. In wedergeval tussen 2010 en 2015.
Naamgeving
Oorspronkelijk werd er geen naam aan de dam toegekend. De dam stond formeel bekend als de “vangdam der Rijkszeehaven het Nieuwe Diep”. Rond 1950 raakte in de volksmond de naam Napoleondam in gebruik waarna deze naam langzamerhand ook toegepast is in officiële documenten van Rijkswaterstaat en op nautische kaarten van de Hydrografische dienst. Deze naam is echter historisch onjuist. In februari 2017 heeft de gemeente Den Helder daarom besloten om de dam formeel Laurens Brandligtdam te noemen. In juli 2017 werd een monument geplaatst op de dam in de vorm van een granieten gedenksteen op metalen poten. In november 2019 was het monument nog aanwezig maar in 2024 werd deze niet meer aangetroffen
Direct op de hoogte gebracht worden als er een nieuw bericht gepost is? Vul dan je naam en e-mailadres in bij Niks Missen.
